To, co nazywamy pracą wychowawczą, jest między innymi ważnym działaniem służącym budowaniu społeczności – na szczęście coraz bardziej dostrzeganym i docenianym w szerokim myśleniu o edukacji.
Ta praca jest ważna i niełatwa. W zasadzie pandemia pokazała nam, jak tkanka społeczna klasy, szkoły jest istotna. Grupa, w której i z którą uczennice i uczniowie pracują, uczą się, rozwiązują problemy, mierzą się z wyzwaniami, doświadczeniem porażek, konfliktów i świętowaniem sukcesów. Dla mnie osobiście praca wychowawcza, choć nie raz i nie dwa przyprawiająca o prawdziwy ból głowy, była tak samo ważna jak moje lekcje polskiego. Dziś, biorąc pod uwagę moje kilkunastoletnie wychowawcze doświadczenia, a także to, czego uczyłam się i uczę jako dyrektorka instytucji edukacyjnej, chciałabym podzielić się propozycjami pomocnymi w przygotowaniu się do kolejnego roku pracy w roli wychowawczyni.
Jaką jestem wychowawczynią?
Stawiając to pytanie, chciałabym Cię zaprosić do podróży w czasie (pomoże Ci w tym dołączona poniżej karta pracy). Wróć, proszę, myślami do momentu, kiedy Ty byłaś uczennicą – pomyśl, co ceniłaś w swoim wychowawcy? Jeśli trudno Ci odtworzyć wspomnienia, zastanów się, proszę, co dzisiaj w sytuacjach edukacyjnych (studiów podyplomowych, kursów), jest dla Ciebie ważne w kontekście budowania grupy i troski o nią? Zawsze możesz też zapytać uczennice i uczniów, jakich rad udzieliliby Ci jako wychowawczyni.
Piszę o tym dlatego, że refleksja nad tą rolą jest bardzo ważna.
Jaka jestem?
Czy staram się razem z innymi rozwiązywać problemy?
Czy potrafię prowadzić przejrzyście komunikację?
Czy godzina wychowawcza to dla mnie czas rozmów i wspólnych działań z uczennicami i uczniami?
Czy wzmacniam samorządność uczniowską?
Ważne, by pamiętać, że nasza postawa ma znaczenie i wpływ na nasze uczennice i uczniów.
To tworzenie własnej tożsamości jest istotne, tym bardziej, że rzeczywistość szkolna z reguły do łatwych nie należy:
- każdego dnia rozwiązujemy mniejsze i większe problemy,
- doświadczamy presji z różnych stron,
- podlegamy ocenie innych,
- mediujemy,
- …
Tworzenie społeczności, a przy tym jednocześnie monitorowanie postępów uczennic i uczniów, jak również wspieranie ich w często trudnych życiowo sprawach, może frustrować, a także prowadzić do wypalenia. Dlatego tak ważne jest…
Wsparcie innych osób
Zachęcam do tego, by na początku kolejnego roku pracy wychowawczej pomyśleć o osobach, które mogą nas wesprzeć w działaniach wychowawczych. Idealnie byłoby, gdyby zespół wychowawczy pełnił taką wspierającą rolę, wiem jednak, że z reguły tak nie jest. Co zatem mogę zrobić? Pomyśl:
- Kto z grona jest osobą, na której możesz polegać? Z kim możesz porozmawiać? Kogo Ty wspierasz?
- Czy w Twojej szkole jest psycholog lub pedagog, z którym możesz porozmawiać na tematy wychowawcze?
- Kto z rodziców jest otwarty na współpracę?
- Czy w Twojej miejscowości poradnia prowadzi wsparcie dla wychowawców? Czy możesz z tego wsparcia skorzystać?
- Gdzie w sieci możesz znaleźć jakościowe wsparcie merytoryczne?
Ważne jest zdefiniowanie sieci wsparcia, gdyż problemy różnego formatu są tylko kwestią czasu, warto zatem już dziś zastanowić się, na kogo możesz liczyć.
Integracja bądź reintegracja klasy
Początek roku szkolnego to ważny czas dla naszej społeczności klasowej. “Poznaj swoich uczniów” – pisze John Hattie w swoich publikacjach na temat efektywnych praktyk edukacyjnych. Dodam – zadbaj o ich integrację lub reintergrację, by poznali siebie nawzajem i mogli sprawniej współpracować i uczyć się. Ten czas jest bardzo ważny! To inwestycja w lepsze relacje, wspólne działania, rozwiązywanie późniejszych problemów.
Podpowiedzi na gry i zabawy znajdziesz tutaj – kliknij, możesz też wziąć udział w kursie internetowym, który współtworzyłam dla nauczycieli i wychowawców – kliknij.
Ustalanie zasad wspólnej pracy
Początek roku to wspaniały moment na wypracowanie razem z uczennicami i uczniami zasad wspólnej pracy. Proponuję, by zrobić to warsztatowo, dzieląc klasę na grupy, wykorzystując metodę kafejki wiedzy, włączając dzieci i młodzież w ich tworzenie. W ramach kafejki wiedzy można tworzyć zasady według różnych obszarów, np. komunikacji, bezpieczeństwa, współpracy. Ważne, by finalna wersja kodeksu klasowej współpracy nie była zbyt długa (pamiętajmy, że nie przewidzimy każdej sytuacji). Sama praca warsztatowa nad zasadami będzie wspaniałą sytuacją edukacyjną dla uczennic i uczniów do przedyskutowania, co jest dla nich ważne.
Samorządność klasowa ma znaczenie
Kiedy myślę samorządność, mam na myśli nie tylko wybór reprezentantek i reprezentantów klasy, ale przede wszystkim sytuacje, w których moje uczennice i uczniowie będą mogli proponować wydarzenia klasowe, koordynować je i współorganizować. Dotyczy to lekcji wychowawczych, gier miejskich, konkursów, wycieczek, wyjść, warsztatów – katalog możliwości jest szeroki. Ważne, by dzieci mogły współtworzyć klasową rzeczywistość.
Kolejnym ważnym aspektem jest zaplanowanie wyboru wspomnianego wcześniej samorządu, a dokładniej prezydium klasowego. Do dobrych praktyk należy zorganizowanie kampanii wyborczej, choćby takiej w krótkim czasie (wiem, że często szybko trzeba wybrać reprezentantki i reprezentantów ze względu na ogólnoszkolne terminy).
Co warto zrobić?
Wszystko zależy od wieku naszych uczennic i uczniów i naszej relacji z nimi. Zachęcam do interaktywnych form – po zgłoszeniu kandydatur przez klasę, przygotowaniu krótkich prezentacji, które obejmują między innymi pomysły na współpracę z koleżankami i kolegami oraz wychowawcą, zorganizowanie “100 pytań do kandydatek i kandydatów”. Ważne, by działo się to w przyjaznej, konstruktywnej atmosferze, wolne od oceny i komentarzy umniejszających wartość ról w SU.
Współpraca z rodzicami
Ten obszar naszej pracy jest bardzo ważny, choć również bywa niełatwy. Z doświadczenia wiem, że pomimo własnych najlepszych starań, można doświadczać wielu trudności. To, co po wielu latach pracy wydaje się kluczowe, to między innymi:
- nasza postawa – otwarta na dialog i współpracę, asertywna (we właściwym tego słowa znaczeniu),
- gotowość do rozwiązywania problemów,
- przejrzysta komunikacja,
- umiejętność objaśniania sposobu pracy,
- konsekwencja (nie mylić z uporem).
Jeśli mamy problem z komunikacją, asertywnością lub wiarą w siebie, warto popracować nad tymi obszarami (truizmem jest stwierdzenie, że przyda nam się to także w życiu pozaszkolnym). To, co ceniłam w moich wychowawcach lub wychowawczyniach mojego syna, to właśnie jasna i konstruktywna komunikacja, gotowość do współpracy i poszukiwania rozwiązań. Ważne, by w relacji z rodzicem tworzyć warunki do partnerskiej rozmowy, nie bać się rozmawiać o trudnych tematach, szukać wspomnianych wcześniej rozwiązań, a nie winnych. Z rozmów z Wiesławą Mitulską zabieram także ważny aspekt umiejętności mówienia o tym, co robimy w edukacyjnej pracy, pokazywania rozwoju dzieci i młodzieży. W mojej wychowawczej i dyrektorskiej pracy sprawdziła się współpraca przy organizowaniu wydarzeń – np. prowadzenie zajęć przez rodziców, współkoordynowanie dni projektowych, współorganizowanie wyjść.
Plan pracy wychowawczej
Myślę o koncepcji naszej pracy z uczennicami i uczniami, a nie o tworzeniu długiego dokumentu. To, co tworzyłam co roku w mojej pracy i do czego zachęcałam innych wychowawców, to propozycje tematów na godziny wychowawcze zgodne z programem wychowawczo-profilaktycznym szkoły, dostosowane do potrzeb mojej klasy. Przyznam, że nigdy nie zrealizowałam w 100 % planu tematów, gdyż życie przynosiło wiele wyzwań i sytuacji, w których pojawiały się nowe, te bardziej palące. Co ważne – na godzinach wychowawczych moje “dzieci” dyskutowały, pracowały w parach i grupach, działały projektowo, tworzyły gry, brały udział w wycieczkach, wymyślały ankiety, nagrywały filmy. To był nasz wspólny czas – rozmowy i działania. Zachęcam Cię do tego, byś w taki sposób pomyślała o swoich lekcjach wychowawczych – jakie tematy weźmiecie na warsztat i jak aktywnie będą działać uczennice i uczniowie. Niezależnie od wieku. Spraw, by ta jedna godzina w tygodniu była czasem współpracy, wspólnoty, dialogu. To ważne.